Arangkada for October 1, 2006

      IKATULONG BALITOK

 

       Ug natinuod ang gikahadlokan ni Pres. Arroyo:  Wa lang gibalikas sa masuk-anong board passers ang iyang kalit ug nakapakugang nga sugo sa retake sa kontrobersiyal nga nursing board exam niadtong Hunyo, ila pa gyong gibanhaw ang gusto na unta sa presidente nga makatug ug makapahuway sa dayon nga awhag sa recount sa sangpotanan sa eleksiyon sa 2004.

        Alang sa batan-ong board passers ug sa ilang mga ginikanan, way bisan gamayng ebidensiya nga nahipos ang PRC, NBI ug Kongreso sa pagpanikas sa pasulit dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa Kabisay-an ug Mindanao.  Lahi sa piniliayng presidensiyal niadtong 2004 nga detalyadong gibisto sa "Hello Garci tapes" giunsa pagmaniobra ang iskutenyo sa Lanao, Sulu ug ubang bahin sa nasud paglaslas sa mga boto ni anhing Fernando Poe Jr. aron pagtino nga magpabilin si Arroyo sa Malakanyang.

-o0o-

        Ang mas nakapaalarma sa presidente mao nga dinhi sa Sugbo napahigayon ang labing saba, labing lapad ug labing masuk-anong protesta batok sa retake.  Nga bisan si Cebu City Mayor Tomas Osmena gisuliyawan sa mga nagprotesta dihang nagpa-pogi siya pagpahibawo nila nga gamiton niyang calamity fund sa dakbayan aron paghatag og P5,000 sa matag tinun-an nga mokuha sa retake.

        Si Jane Matiga, usa sa mga inahan sa board passers nga nikuyog sa protesta, way pupanagana nga nipasidaan atol sa Kapamilya Media Forum sa DYAB Abante Bisaya ug Sky Cable nga di nang kapaabot si Arroyo og makabungog nga mayoriya, nga iyang giangkong nakuha dinhi sa Sugbo ug Kabisay-an sa niaging eleksiyon, ug mahimo ganing mangampanya sila aron paglubong sa presidente ug sa tanan niyang mga kandidato kon mahinayon ang eleksiyon sunod tuig, kon di niya bakwion ang retake order.

-o0o-

        Ug tuod man, gibakwi ni Arroyo ang iyang sugo sa retake sa di pa ang Disyembre karong tuiga.  Gibadlong na niya si Labor Secretary Arturo Brion sa paghikay sa mga detalye sa retake uban sa PRC kay paabuton lang una ang mamahimong hukom sa Court of Appeals nga naghusay karon sa petisyon nga nag-awhag nga silotan ang PRC tungod sa pagsabotahe sa imbestigasyon pag-ila sa mga utok ug sa mga nakapahimus sa leakage.

        Kon nakalimot mog ihap, ikatulo na ning balitok sa presidente:  Ang una niyang baruganan mao ang pagdason sa paugat sa iyang mga tinudlo sa PRC nga way retake; nibali siya atol sa tigom sa gabinete niadtong Martes kanus-a nakumbinser siya nga retake ray makaluwas sa nursing ug ubang propesyon gikan sa kauwawan; ug human sa masuk-anong mga protesta, nibalitok na sab niadtong Biyernes.

        Laing ebidensiya sa kalidad sa liderato sa presidente nga nagpabilin sa gahom di tungod sa lehitimong mandato kon dili tungod sa politikanhong maniobra—magpaling-paling agad ni kinsay makabira sa matag transaksiyon nga iyang sudlan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 30, 2006

 

       PROTESTA SA RETAKE

 

Si Joseph Abelgas, usa sa mga tinun-an sa Cebu Institute of Medicine (CIM) nga nakapasar sa kontrobersiyal nga nursing board exam niadtong Hunyo ning tuiga, giabibahan pag-ayo sa ubang board passers dihang iyang gipasabot ang iyang kusganong pagsupak sa retake nga gisugo ni Pres. Arroyo:

• Ang retake maoy pag-angkon nga apil siya sa mga nakapahimus sa leakage bisan kon way bisan gamay na lang ebidensiya nga dunay review center o nursing school sa Sugbo nga kakonsabo sa anomaliya; ug
• Ang retake maoy pag-angkon nga nahagbong siya sa pasulit ug nga dakong bakak ang iyang pagpasar ug nga peke ang iyang lisensiyang nakuha human nakapanumpa sa pagka-nurse.

-o0o-

Si Abelgas usa sa mga nagpa-enrol sa Gapuz Review Center nga maoy labing unang gipasanginlan sa leakage. Niinsistir si Abelgas nga wa siyang kadawat og kopya sa 18 ka pahina nga manuscript nga giingong gisuwatan sa mga pangutana nga nanggawas sa pasulit. Gisalikway niyang pagduda nga tungod sa text, email ug instant messaging di imposible nga nakaabot dinhi sa Sugbo ang leakage nga giingong nikatap sa Baguio ug sa Manila.

Way bisan gamay na lang simpatiya gikan sa gatosan ka Sugbuanong board passers nga nagpunsisok sa Jonie's Flavored Chicken sa SM City, diin gihimo ang sinemanang Kapamilya Media Forum sa DYAB Abante Bisaya ug Sky Cable, ang sukaranan ni Pres. Arroyo sa iyang pagbalitok sa iyang unang baruganan ug pagsugo na sa retake: Nga way laing paagi sa pag-ila kinsay nanikas ug kinsay nagtinarung pagtubag sa pasulit.

-o0o-

Si James Martel, laing Sugbuanong board passer, nisugyot ngadtong Pres. Arroyo og laing paagi pagsusi kinsay mga tinun-an nga nakapahimus sa leakage: Ang mga dokumento sa tanang examinees nga gisumiter ngadto sa Professional Regulation Commission (PRC) naglista sa ilang review centers ug mga eskuylahan busa labihan kasayon ang pagsubay kinsay na-enrol sa review centers ug nursing schools nga gilambigit sa leakage.

Si Cebu City Councilor Edgardo Labella, nga nitambong sab sa media forum, nitataw nga ang sugyot ni Martel, bisan kuti, mas makiangayon kay sa retake. Gidasonan sab niyang mga kahibung sa kahinay sa dagan sa pakisusi sa National Bureau of Investigation (NBI) mahitungod sa leakage.

-o0o-

Nakugang si Labella dihang akong gipahibawo sa paniid ni Engr. Pedro Adonis Compendio, Sugbuanong kanhi examiner sa engineering, nga makalusot lang ang leakage kon konsabo ang tanang gitugyanan pagbantay sa kaligdong sa board exam, apil nang mga ahente sa NBI nga maoy tigbantay nilang examiners.

Matod ni Labella salikwaot tan-awon nga ang ahensiya (NBI) nga mahimong naapil sa makauuwaw nga eskandalo mao ra say gitugyanan pag-imbestigar sa kahiwian. Mao ba ni hinungdan nganong hangtod karon wa pay bisan usa sa mga gipasanginlan sa anomaliya ang napasakaan og kasong kriminal? [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 29, 2006

 

     KUBLAN DI MADUTLAN

 

Karon nahibawo na ko nganong naghikuhiko si Pres. Arroyo sa niaging ka buwan, sa sinugdanan nisupak siya apan sa niaging adlaw mao nay nimando nga usbon ang kontrobersiyal nga nursing board exam nga gipahigayon niadtong Hunyo ning tuiga: Ang retake sikit ra kaayo sa pung nga maoy hinungdan nga wa siyay tarung kinatulgan sa kapid-an na ka kagabhion sa Malakanyang, recount.

Di tuod kalikayan nga kon maghisgot na gani ta og tikas, ma-nursing board exam man o national achievement test, mahinumdoman dayon ang mas dakong tikas nga wa pa mahusay kapin sa duha ka tuig human nahimo ug kapin sa tuig human nabisto: Ang pasangil nga gitikas sa presidente, inabagan ni kanhi Comelec Commissioner Virgilio Garcillano ug sa mga heneral nga gipangulohan ni karon AFP Chief Hermogenes Esperon, ang eleksiyong presidensiyal niadtong 2004.

-o0o-

Maong masabot kaayo nganong ang sugo sa presidente sa retake sa nursing board exam, bisan kon naabtan og upat ka buwan una napakanaog, way klarong detalye kinsay pakuhaon, ang tanan bang 42,000 ka examinees nga nikuha sa pasulit niadtong Hunyo, o ang 25,000 lang nga nahagbong, o ang 17,000 lang nga nakapasar?

May lig-ong sukaranan ang presidente pag-usik sa talagsaong kahigayonan pagpahibawo og lapad ug malungtarong kausaban sa pagduma sa professional board examinations aron di na masubli ang eskandalo nga nakapabulingit di lang sa nursing kon dili sa tanan gyong mga propesyon.

Kay maglisod siya pagpasabot nganong kinahanglang tak-opan sa labing daling panahon ang panikas nga nakapauwaw sa atong nurses ngadto sa nagkalainlaing kanasuran sa kalibotan apan pasagdan lang mas dakong kang-a nga gibangilan sa lapad nga pagduda sa kaligdong sa iyang mandato pagpadayon pagduma sa nasud.

-o0o-

Salamat sa talagsaong katakos ni Pres. Arroyo pagyaka sa ilang tinagoan ni Garcillano, nga gipangayoan na unta niya og pasaylo tungod sa awhag sa ligdong nga mga sakop sa iyang gabinete, hangtod nga nasultihan sa mga balhibuon og dila nga mas maayong lihay-lihayan na lang kutob sa mahimo, nahimo tang mga saksi sa labing dagkong baligho sa bag-ong panahon:

• Mahimong masilotan ang mga tagduma sa eskuylahan sa Liloan ug Compostela nga maoy nangunay pagtudlo sa mga tinun-an pag-kodigo aron motaas ang ilang performance rating pinasikad sa dagkong grado sa mga bata;
• Mahimong masilotan ang mga sakop sa Board of Nursing ug mga tagduma sa review centers ug nursing schools nga nagkonsabo pagdudho ngadto sa mga tinun-an sa mga pangutana sa pasulit niadtong Hunyo;
• Apan di mahitabong masilotan ang nabisto nga pagbudhi ug pagtampok sa bukobuko sa mga botante aron nga kahikawan sa katungod pagamit sa ilang balaanong katungod pagpili pinaagi sa pagpugos sa militar, kapolisan, Comelec ug ubang mga institusyon di lang sa pagpatuman sa tikas kon dili hasta na sa pagtabon sa kahiwian dihang nasakpan. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 28, 2006

 

      PEKENG BITUON

 

Human nagkapuliki og panagang sa mga pangutana gikan sa mga maghuhukom sa Korte Suprema mahitungod sa daghang buslot sa ilang gipamugos nga people's initiative pag-usab sa batakang balaod, ang mga turutot sa cha-cha (charter change) ni Pres. Arroyo dagko og ngisi sa pagpakita ni Chief Justice Artemio Panganiban sa labing unang tilimad-on nga mahimong balihon ang baruganan sa labawng hukmanan nga wa pay balaod nga mopatuman sa probisyon nga nagtugot sa katawhan pagpangunay pagsugyot og mga kausaban sa konstitusyon.

Si Panganiban, nga tinudlo ni Pres. Arroyo, usa sa duha ka sakop sa Korte Suprema nga nagtuo nga ang RA 6735 igo nang makapalihok sa people's initiative. Naa tuod siya sa posisyon pagkumbinser sa iyang mga sakop pagbasura sa desisyon sa karaang mayoriya nga gipangulohan ni kanhi chief justice Hilario Davide Jr. Apan gawas sa ka way klaro sa enabling law, tungason alang nilang Panganiban ug kaubanan ang pagsungag sa laing lagda sa konstitusyon nga ang people's initiative makaduso lang sa gagmayng kausaban di sa dinagko sama sa pag-usab sa sistema sa kagamhanan.

-o0o-

Abunda hinuon ang mga tilimad-on nga andam nang Malakanyang nga moitsa sa puti nga toalya sa pag-usab sa konstitusyon pinaagi sa people's initiative. Labing uwahi mao ang pahibawo ni House Majority Leader Prospero Nograles nga pugson nilang mga kongresista ug hunungon ang pagtuyok sa relo sa kataposang adlaw sa sesyon karong Oktubre 11 aron pagtino nga maumol nang constituent assembly sa pagbalik sa ilang sesyon sa Nobyembre.

Mas kataw-anan ning paugat sa mga kongresista ni Pres. Arroyo pag-usab sa konstitusyon bisan way pagtugot sa mga senador. Kon nagkinahanglan ang House of Representatives sa pagdason sa Senado pinaagi sa buwag nga botasyon sa pag-usab sa mga ngan sa dan o eskuylahan, nganong kalit man lang laktawan ang mga senador karong ang batakang balaod nay gihisgutan?

Laing tilimad-on nga andam nang Malakanyang pagsibog sa ilang pagduso sa cha-cha karong tuiga mao ang pag-angkon ni Presidential Chief of Staff Mike Defensor, bisan kon gibalikas siya ni Executive Secretary Eduardo Ermita, nga nagsugod na silag pangita og mga kandidato pagka senador sa eleksiyon sunod tuig.

-o0o-

Kamao gyong Kahitas-an. Matag higayon nga mopakitag tilimad-on ang katawhan sa paghikalimot giunsa pagluba ang ilang kabubut-on sa eleksiyon sa 2004, ang pamunoan mosablig og asin sa wa pa maalim nga pagduda sa kalunsay sa mandato ni Pres. Arroyo.

Labing uwahing niwiwi sa samad maong eskandalusong promosyon ni AFP Chief Hermogenes Esperon. Salamat sa iyang pagka starring sa Hello Garci tapes, si Esperon nadugangan og di lang usa kon dili duha gyod ka bituon, gikan sa pagka major general nahimo nang full general.

Hangtod kanus-ang katawhan nga motaon sa ilang dagway alang sa way kinutobang santako sa ilang kaalam ug kaligdong? [30]

Arangkada for September 27, 2006

 

        GAPOS SA ASEAN

 

Ang kapin sa P2 bilyones nga nagasto na sa pangandam sa Asean Summit, nga madugangan pa sa aktuwal nga pagpahigayon ini dinhi sa Sugbo karong Disyembre, di mabawi sa dakong kita sa lokal ug nasudnong ekonomiya atol sa upat ka adlaw nga kalibotanong tigom. Bisan pa kon hutdon og pamalit nilang Us Pres. George Bush ug ubang world leaders ang tanang baligya dinhi sa ato aron magbaguod silang mamalik sa ilang tagsa-tagsa ka kanasuran.

Ang Asean Summit di negosyong daugon sud lang sa upat ka adlaw unya sa Disyembre. Ang makalilisang nga puhonan nga gibubo sa atong kagamhanan alang sa kalihokan, nga kinahanglan nilang hikawan ang atong kabataan og tarung nga mga eskuylahan ug ang atong mga masakiton og ligdong nga mga tambalanan, gitumong sa pag-ani sa gipasalig nga pagpamunga sa ilang mga paningkamot sa umaabot nga katuigan.

-o0o-

Bisan kon way nahimo ang nangagi natong pagduma sa Asean Summit, atong tugotan nga ang atong pagduma sa Asean Summit makapahimutang gyod sa Sugbo sa mapa sa kalibotan ug nga, bisan sa atong kakuwang sa tubig, kuryente ug telekomunikasyon ug bisan sa kakurakot ug kalangayan sa atong burukrasya, mopiyong ang langyawng mga negosyante ug molayat sa pagbubo sa ilang puhonan dinhi sa ato.

Way makuha ang atong kagamhanan nga buhis gikan sa ilang mga patigayon kay makapahimus man sila sa manggihatagon kaayong tax holidays alang sa mga langyaw. Bahala na kon mamatay ang atong lokal nga mga negosyante kay nagsangkiig sa way kinutobang mga mga buhis ug pangilkil sa lokal ug nasudnong mga ahensiya ug sa di makiangayong makiangayong kumpetisyon sa gisabak-sabak nga mga dayo.

-o0o-

Apan ang bisan unsang alkanse sa buhis mabawi sa mas dagkong kaayuhan nga makuha sa nasud, nga mabuhong sa pagbaskog nga ekonomikanhong kalihokan, ug sa katawhan, nga makasud na og trabaho ug makadawat na og suholan, kon makabuylo nang operasyon sa manguhong nga higanteng mga pabrika ug ubang mga kompaniya.

Atubangan sa lapad nga katimawa, nindot tinuod ning paminawon. Bahala na kon nahibawo tang ilansang gihapon ang minimum nga suholan, kay kon mangayo ang mga mamumuo og bisan gamitoy lang nga usbaw hudlaton man dayong manglayas ang langyawng mga magpapatigayon ngadto sa China. Bahala na kon ilang operasyon igo lang mo-garantiya nga mas bagtok nang polusyon ug magapos ta sa pagka tigkompra og hilaw nga materyales ug tigtumod sa natiwas nga mga produkto.

-o0o-

Ika-12 na ning umaabot nga Asean Summit. Kanus-a man ta makamatngon nga inutil ang kahugpongan sa pagpalambo sa Pilipinas ug sa rehiyon?

Kanus-a man ta makaamgo nga ang Asean mismo ginapos? Nga di siyang kabuot-buot pagpangindahay sa kalamboan kon way bendisyon gikan sa higante niyang trading partners nga di mahitabong motugot nga mawani sila sa salida? [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 26, 2006

 

      PIYESTA SA ASEAN

 

Kon maminaw ka sa mga tigpasiugda, ang Asean Summit nga ipahigayon sa Sugbo karong Disyembre morang food supplement: Makaayo sa tanang sakit ug makasulbad sa tanang suliran. Apan sama sa mga ahente sa pekeng mga tambal, mapangahason ang "therapeutic claims" sa mga turutot sa summit nga wa igdungog sa kamakahuloganon sa ilang mga kauyonan ni sa kamatinud-anon pagpatuman sa ilang mga laraw.

"Makaon Bang Asean Summit?" ang ulohan sa Kulokabildo. Com, ang sinemanang tulomanon sa DYAB Abante Bisaya sa Ayala Activity Center. Ang tanang nanambong, nga nagrepresentar sa mga hut-ong sa katilingban nga nitiyabaw sa mga pagpanghasi nga ilang nahiagoman sa nagpadayong pangandam sa summit, nagkahiusa nga magpadayon ang kawad-on ug kagutom sa kinabag-an sa katawhan ug, kon may kumbira man, di makaon ang mga putahe nga giluto sa mga lider sa kanasuran nga manambong sa kalibotanong kalihokan.

-o0o-

Karon nahibawo na ta kinsay labing dakong inspirasyon sa di ikapatin-aw nga pagwaldas ug pagpakabuang nga morang daotang espiritu nga moulipon sa mga molupyo sa matag piyesta sa ilang kalungsoran: Tumbahon ang binuhing baboy, habwaon ang labing nindot nga mga kurtina ug ang labing tikig nga ponda gikan sa kaban nga nangalisbo pang naptalina, ug hutdon pagasto ang tanang hiniposan, kasagaran modangop pa sa mga tigpatanto ug mamrenda pa og kabtangan aron lang dunay ikapagawal sa mga dinapit.

Nga mao say gihimo sa kagamhanan. Nikilab lang ang pagasto sa kapin sa P2 bilyones, ambot pila ray nagamit gyod sa pangandam sa summit. Apan samtang nag-awas ang kuwarta alang sa usik-usik, haskang dugayang makapagawas gikan sa panudlanan, kasagaran di gyod gani modugo, alang sa pagtukod og classrooms, pagpamalit og mga tambal ug pagtubag sa uban pang batakang mga panginahanglan.

-o0o-

Apan gipalabwan sa kagamhanan ang nakalamay nang kanser sa piyesta: Mora siyang tagbalay nga wa matagbaw sa makabusdik niyang piging, gipangdasok sa suok inay hingpit nga limpiyohan ang iyang mga basura, gipintalan og puti inay tinuoray gyong palig-unon ang gibukbok na niyang mga bungbong ug mga haligi ug gipalayas pa gyod ang naglago ug nangalisbo niyang mga silingan.

Gatosan ka mga pamilya ang gihinginlan gikan sa duol sa Shangrila-Mactan, nga maoy himoan sa tanang Asean ministerial meetings, ug sa Cebu International Convention Center sa Mandaue, nga tigoman sa tanang batabata sa mga delegado. Way kukaluoy sang gihabas ang mga timawa nga nisiwil sa maagian nga kadalanan.

-o0o-

Ang pinatuyangang gasto sa piyesta gitumong sa pagpabilib sa mga bisita. Nga gipasikad sa panghinaot nga ang pagawal bugtian og mas dakong kaayuhan.

Apan kasagarang piyesta mosangpot sa dakong utang. Way kalainan ang tigom sa Asean. Ang mga pasalig sa pagtinabangay di lunsay. Ang itanyag nga mga pautang nagtangag og makabuktot nga interes. Gawas nga gipatabanan og mga kundisyon nga makamatay. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 25, 2006

 

       RAKET SA CELLPHONES

 

       Magpadayon ang pagpanulis ug pagpangawat sa cellular phones.  Kini bisan sa pasidaan ni Police Regional Office (PRO 7) Chief Silverio Alarcio nga gukdon ang mga mamalitay sa kinawat o tinulis nga cellphones.  Ug bisan sa plano sa National Telecommunications Commission (NTC) ug Malakanyang pagrehistro sa tanang cellphones aron mabadlong nang nisiaw nga pagpangawat ug pagpanulis, nga sa pipila ka kaso nisangpot sa pagpatay sa mga biktima.

        Mao ni pasidaan sa batan-ong computer technician, si Leonard Marano sa House of Skills sa Carbon, atol sa Kapamilya Media Forum sa DYAB Abante Bisaya ug Sky Cable sa SM City Entertainment Plaza.  Matod ni Marano puwerteng sayona rang tulion sa cellphones, nga bisan kon irehistro pang tanang units, pre-paid man o post-paid, nga makapasayon unta alang sa Smart, Globe ug Sun pagkandado sa nadagit nga mga telepono, maablihan ug mabaligya gihapon sa nagkalapad nga merkado sa mas-barato-bahala-nag-kadudahan-diin-gikan nga cellphones.

-o0o-

        Ang pasidaan ni Alarcio way unod.  Ang pagpamaligya sa kinawat ug tinulis nga cellphones hagbay rang nakabuylo nga wa mabaraw sa kapolisan.  Di na silang kaato pagtultol sa cell shops nga namurot ning maong raket, labaw pa silang inutil sa mas lapad ug mas tago nga binaligyaay sa way apelyidong kadalanan ug kabalayan.

        Ang labing dakong kaaway sa kapolisan dili ang mat-an ug hakog nga mga magpapatigayon kon dili ang minilyon ka mga ungo sa cellphones, kasagaran nila mga batan-on, nga mag-ilis og cellphones sama kapaspas sa pag-ilis nilag uyab ug sinina, nga nakumbinser nga gamitoy rang kahigayonan, salamat sa nagbaha ug nagkagagmay nga cellphones sa kalibotan, nga matsambahan sila sa mga tag-iya sa kinawat o tinulis nga mga telepono, labaw na sa mas-nihit-lisod-igkita-ug-nalinga-sa-Asean nga mga polis ni Alarcio.

-o0o-

        Mas masaaron untang plano sa NTC nga gitun-an sa Malakanyang nga rehistrasyon sa mobile phones.  Hangtod nga gisabligan og bugnawng tubig ni Marano.

        Matod ni Marano wa katabang sa kawsa sa kagamhanan ang gihimo sa Nokia nga pagbukas sa ilang codes ngadto sa ubang developers alang sa mas paspas nga paglambo sa ilang mga produkto.  Ang mga tag-iya sa telepono, bisan di na modangop sa technicians, makahimo na pag-usab sa codes sa ilang units, apil nang serial numbers, aron pagsagang sa virus.

-o0o-

        Nakadungog sa pasidaan ni Marano, si Engr. Bill Peralta sa NTC naningil sa pasalig sa mga kompaniya sa telekomunikasyon nga mas lisod nang tulion ang serial numbers sa ilang mga produkto.

Mas seryuso ang laing pasidaan ni Marano:  Tungod sa kadaghan na sa mga teleponong gituli, natsambahan nang serial numbers sa cellphones nga legal nga napalit.  Sa ato pa, bisan wa makawat ang imong cellphone, mahimong nakawat nang imong serial number ug may kailog ka na pag-access sa network sa mga higayon nga dinalian ang imong panginahanglan sa telepono.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 24, 2006

 

       ALELUYA SA ASEAN

 

       Mahimo ba nga si Ambassador Melchor Paynor, secretary general sa 12^th Asean Summit Organizing Committee, motingob sa iyang panahon sa pagpangandam ug pagtino nga malampuson ang higanteng kalihokan unya sa Disyembre?  Ug mahimo bang iyang pasagdan ang lokal nga media sa pagtuman sa ilang gimbuhaton?

        Gihatagan siya og higayon sa mga haligi sa media sa Sugbo nga makahatag sa iyang sugyot unsay labing dagko ug mahinungdanong kalamboan nga mapaabot atol sa Asean Summit.  Apan giabusohan ni Paynor ang pagdapit sa mga tigpasiugda sa Press Freedom Week celebration karong tuiga pinaagi sa pag-insulto sa mga sakop sa media.

        Samtang katungdanan ni Paynor ang pagkumbinser sa media nga di pag-usik-usik sa kuwarta ug panahon ang atong pagduma sa Asean Summit, wa siyay katungod sa pagtudlo sa media unsaon pag-cover sa kalibotanong kalihokan.

-o0o-

        Wa kong katambong sa panel discussion sa Marcelo B. Fernan Cebu Press Center niadtong Biyernes kay nadungan man sa akong giduma nga Kapamilya Media Forum sa DYAB Abante Bisaya ug Sky Cable sa SM City.  Apan maayo ra sab.  Kay wa unta kong kapugong sa akong kaugalingon sa pagbaraw sa bugalbugal ni Paynor.

        Gitandi man god ni Paynor ang iyang giingong iresponsableng coverage sa lokal nga mga sakop sa media ug sa kalma nga coverage sa langyawng media.  Bisan pa kon iyang ginganlan ang tulomanon sa karibal namong network (nagpatuo kunohay nga wa niya tuyoa), tugoting motubag ko nga dakong bakak ang iyang pasangil.

        Ang kamatuoran mao nga samtang dunay iresponsableng mga sakop sa lokal nga media, duna say iresponsableng mga sakop sa langyawng media.  Ang pananglitan nga gihatag ni Paynor, nga nagsiyagit ang lokal nga reporter samtang pinahimutang ang tingog sa langyawng reporter, maoy pagmatuod sa kataphaw sa iyang kasayuran sa media nga angay siyang maghunahuna og kapitoan ug pito una mangahas sa pagpanghilabot.

-o0o-

        Ang gibiliban pag-ayo ni Paynor nga langyaw nga media nasakpang nagmaniobra og mga ebidensiya batok sa draft ni US Pres. George Bush (CBS News) ug nagda og live microphone ug nanglibak sud sa pansayan samtang nag-cover sa diskurso ni Bush sa anibersaryo sa trahedya sa New Orleans (CNN).  Dunay mga bulilyaso ang pipila ka sakop sa lokal nga media apan di sila igong sukaranan sa insulto ni Paynor.

        Nahadlok hinuon ko nga ang tinuod nga mensahe ni Paynor mao ang pagsuway paghimo sa media nga cheering squad sa Asean Summit.  Nga ato na lang pasagdan ug lingiw-lingiwan nga ilang gilaktod sa ngan sa summit ang kasagaran sa kapin na sa P2 bilyones nga balor sa mga transaksiyon aron pag-aleluya sa panagtagbo sa mga lider sa kahugpongan nga wa igdungog nga nihatag og importansiya sa kaayuhan sa kinabag-an sa katawhan sa ilang girepresentahan nga kanasuran.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 23, 2006

 

      HAMBOG SA VIGILANTES

 

Bisan sa pagarpar ni PRO 7 Chief Silverio Alarcio ug sa ubang kadagkoan sa kapolisan, klarong taphaw ug marka pataka ang pagpada dinhi sa Sugbo sa kapin na sa 1,000 ka mga polis gikan sa Mindanao ug ubang bahin sa Kabisay-an:

• Way giandam nga mga pinuy-anan alang sa dayo nga kapolisan, nga ang lokal nang mga opisyal maoy nagkara-kara pagtolda-tolda nila ug ang mga dayo maoy nahadiin-diin pagpangita og mga pansayan;
• Way klaro unsay ilang mga gimbuhaton dinhi sa tulo ka buwan nilang pagpaabot sa Asean Summit, maong kasagaran nila morang nagbakasyon nga nagsuroy-suroy sa shopping malls ug ang nagbarug-barog sa kadalanan sige lang tabi nga maputol lang kon sal-otan og text; ug
• Pipila sa mga polis wa nang kadawat sa ilang suholan ug mga benepisyo, kay klarong wa mahikay sa Kampo Crame ug sa ilang gigikanan nga units, sukad sila nahiabot dinhi sa Sugbo.

-o0o-

Kon di pa tungod sa pagtulis ug pagpatay sa manager sa bangko nga si Narciso Damole, di unta matarantar silang Alarcio ug ubang kadagkoan sa pagsubli sa nagkatuiris nga deployment sa kapolisan ug di unta magpagawal si Mandaue City Mayor Teddy Ouano sa iyang 72 oras nga ultimatum ni Mandaue City Police Chief Eduardo Catabas pagsulbad sa krimen. Bahala na lang ang nahaunang gagmayng mga biktima, sama sa naandan, mapugwat lang ang kagamhanan ug ang kapolisan kon duna nay dagkong isda nga maigo.

Mahimo ba sang pahamtangan og ultimatum ang kapolisan sa pagsulbad sa uban pang mga kaso sa tulis ug pagpatay, bisan di sama kadako ug kaadunahan ni Damole ang mga biktima? Apan usa ka beteranong opisyal sa kapolisan nipasidaan nga ang ultimatum way kapuslanan. Kon wa gyoy mga saksi, di gyod masulbad ang mga kaso. Apan aron lang di marelibohan, peligrong mapugos silang Catabas ug ubang mga imbestigador pagposas na lang ni bisan kinsa aron mahilom silang Ouano ug ubang mga politiko nga igo lang nagpa-papel.

-o0o-

Hain na mang pasalig ni Cebu City Mayor Tomas Osmena ug ubang nakapusta sa vigilantes nga ang laktod nga pagpamatay sa suspitsadong mga kriminal makapaislag sa mga badlungon sa katilingban ug makapatidlom sa kriminalidad? Nganong human nga dul-an na sa 200 ang napatay sa mga vigilantes, padayon mang nisaka ang krimen suma sa pag-angkon ni Cebu City Police Chief Melvin Gayotin?

Andam na bang moangkon si Mayor Osmena ug ang ubang mga utok-pulbora nga di patay maoy solusyon, hinunoa makapasamot pa hinuon, si kriminalidad? O magpa-goryo-goryo lang gihapon ug kinahanglan pang mobanaw ang dugang dugo una sila makamatngon nga kon ipatigbabaw nilang pagyatak sa balaod ug sa tawhanong mga katungod, wa silay kalainan sa labing bangis nga mga kriminal nga ilang gigukod? [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 22, 2006

 

 

                ADLAW SA PANUDYA

 

Makabuylo na gyong imbestigasyon sa mga pasangil sa pangurakot batok sa napalagpot nga primero ministro sa Thailand nga si Thaksin Shinawatra.  Ang pakisusi ni Auditor General Jaruvan Maintaka mahimong mosangpot sa pagkasakmit sa nagbuntaog nga katigayonan ni Thaksin ug sa iyang pamilya.  Dungan sa iyang pangangkon sa pagpalambo sa ekonomiya sa Thailand, si Thaksin gipasanginlan sang nigamit sa iyang gahom pagpaburot sa mga patigayon sa iyang pamilya.

       Si Jaruvan, gitawag og "Iron Lady" tungod sa talagsaong kaisog, mao ray nakaako pag-imbestigar sa labing menos 14 ka kadudahang mga transaksiyon ni Thaksin.   Tungod sa kamaginukdanon ni Thaksin, si Jaruvan dugay ra untang nakulban sa kaldero.  Apan ang suporta nga iyang nadawat gikan sa hinigugmang hari sa Thailand, King Bhumibol Adulyadej, nga gikatahong nahasol na sab pag-ayo sa giingong pangurakot ni Thaksin, maoy nakapabilin niya sa katungdanan.  Laing 100 ka dagkong politiko ug mga negosyante, nga gipasanginlang mga kakonsabo ni Thaksin, apilon sab sa imbestigasyon.

-o0o-

       Ang mga pasangil batok ni Thaksin, bisan sa kaseryuso ug kamahinungdanon, wa matarung pagsusi tungod sa hingpit niyang pagkontrolar sa kagamhanan.   Ang iyang paghigpit sa media ug ang pagtudlo sa iyang mga batabata sa Election Commission maoy nakahatag niya og makabungog nga mayoriya sa niaging tulo na ka piniliay.   Karon natangtang na sa gahom, masusi na gyod ang tanan niyang tinagoan.

       Nga mao say mahitabo sa mga pasangil batok ni Pres. Arroyo ug sa iyang pamilya.   Wa kaugpo ang mga pasangil sa pagpangawat ug pagpanikas sa eleksiyon tungod sa makabungog niyang mayoriya sa Kongreso ug hingpit nga pagkontrolar sa Comelec.   Ang kontrobersiya sa charter change (cha-cha) maoy motion kon magawongan bang bag-ong mayoriya sa Korte Suprema nga iyang mga tinudlo.

-o0o-

       Apan di mahitabo nga katagoan ni Pres. Arroyo ang kamatuoran hangtod sa kahangturan.   Moabot gyong panahon nga kinahanglan niyang atubangon ug tubagon ang tanang mga pasangil nga iya rong gilikay-likayan.

       Kay gawas nga di siya mahimong magpabilin sa gahom hangtod sa hangtod, ang katawhang Pilipinhon di sab mahitabong molingiw na lang sab hangtod sa kataposan sa kalibotan sa ilang gimbuhaton pagpakisayod unsay nahitabo sa ilang katigayonan ug sa ilang balaanong katungod sa pagpili.

-o0o-

       Bisan sa kadako sa iyang gahom ug kalapad sa iyang katigayonan, way laing mahimo si Pres. Arroyo gawas sa pagpaabot unsay mag-una:   Ang iya bang pagkapukan sa gahom o ang pagtimbakuwas ba sa kinabag-an sa ligdong nga katawhan?

       Ug kon naglaom siyang duphan sa iyang gisipsipan pag-ayong Estados Unidos, maayo tingaling panaminan ang nahitabo ni Thaksin:   Samtang gisupak sa US ang kudeta ug ang martial law sa Thailand, igo lang niawhag nga ibalik ang kagamhanan ngadto sa mga sibilyan, wa na maghisgot nga ibalik ang ilang pinangga nga si Thaksin sa katungdanan.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 21, 2006

 

       GILUBATLUBATAN

 

Dunay di makatug og tarung ning pagkalagpot ni Thaksin Shinawatra isip primero ministro sa Thailand human sa malinawong kudeta nga gilusad sa militar. Si Thaksin nakalingkawas sa lapad nga protesta tungod sa sibaw nga pasangil sa pangurakot batok niya ug sa iyang pamilya. Iyang nabaraw ang tanang pagsuway pagpalagpot niya sa gahom pinaagi sa bay balaoranan tungod sa hingpit niyang pagkontrolar sa nagkalainlaing mga institusyon sa Thailand, gawas nga way klarong lider nga makailis niya. Ang labing makapakugang mao nga nahitabo ang kudeta dihang nahilom nang mga protesta sa kadalanan.

Si Pres. Arroyo nakalingkawas sab sa lapad nga protesta batok niya. Gipasanginlan sab siya ug ang iyang pamilya sa grabeng pangurakot. Hingpit sang iyang pagkontrolar sa nagkalainlaing mga institusyon, gawas nga way klarong lider ang oposisyon nga makailis niya. Ang labing makapabugnaw sa simod sa Malakanyang mao nga nahilom nang mga protesta sa kadalanan. Sama gyod sa nahitabo sa Thailand sa wa pang kudeta.

-o0o-

Si Thaksin nga nangangkon og suporta sa kinabag-an sa mga Thai gipalayas gikan sa gahom nga way bisan usa sa iyang mga dumadapig nga nipakita og bisan gamay na lang lama sa kahinugon. Kay nawad-an na man sa iyang dagway, si Thaksin napugos pagkanselar sa iyang diskurso sa General Assembly sa United Nations sa New York. Gituohang adto siya motago uban sa iyang pamilya sa London.

Si Pres. Arroyo nga nangangkon og suporta sa kinabag-an sa mga Pilipinhon lingion pa kaha sa iyang mga dumadapig kon mao nay mapalayas sa gahom? Di ba kaha nga ang iyang mga hinanib nga kuwang na lang og dyutay nga motila sa iyang lapalapa maglumbaanay ra sab pagpanglayat ug paghapa-hapa atubangan sa mga lider nga makapuli niya sa gahom? Kon mahisama siyang Thaksin, asa man layas si Pres. Arroyo ug ang mga sakop sa iyang pamilya?

-o0o-

Ang nangu sa kudeta, Heneral Sondhi Boonyaratklin, nipasabot pila ka takna human niya ipaubos ang Thailand sa martial law nga kinahanglan silang molihok kay nabuak-buak nang mga Thai, nikuyanap nang pangurakot sa nagkalainlaing mga ahensiya sa kagamhanan ug inanay nang giguba ni Thaksin ang demokratikanhong mga institusyon sa nasud.

Makasalig si Pres. Arroyo nga si AFP Chief Hermogenes Espero di mahimong laing Sondhi. Apan pulihi ang dagway ni Sondhi ni bisan kinsang junior officer nga wa pa mawad-i sa iyang gugma sa nasud ug sa katawhan ug labing seguro samang mga pung ang iyang gamiton pagpatin-aw sa ilang pag-alsa batok sa presidente.

-o0o-

Samtang nagtungkawo pa sa gahom, si Thaksin nipasidaan nga magkaguliyang ang Thailand kon tangtangon siya sa katungdanan. Pagkabantay sa kudeta, ang mga Thai naglumba pagpaletrato tapad sa mga tangke ug rebeldeng mga sundawo.

Laing pahinumdom ngadtong Pres. Arroyo nga kaalaotan maoy sangkoan sa pagtuo sa iyang kaugalingong propaganda. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 20, 2006

 

      KINSAY UTOK?

 

Karong nakonbikto na si SPO1 Marcial Ocampo, mahimo bang mopasabot ang kapolisan nganong hangtod karon wa pa mailhi ang utok sa pagpatay ni Elpidio "Jojo" dela Victoria? Ang kapaspas sa husay sa kaso, nga nahuman sud lang sa tunga sa tuig, nakapabantang lang sa kaluya ug kataphaw sa imbestigasyon pag-ila sa mastermind sa pagpatay ni dela Victoria. Nga gikahadlokang nahunong dihang gipasaka ang kaso sa korte ug nalinga nang mga Sugbuanon sa husay ug sa mas bag-o ug mas dagkong mga kontrobersiya.

Ang gikahadlokang pagpangiyugpos lang sa kapolisan pag-ila sa ubang nahilambigit sa bangis nga pagpatay ni dela Victoria nagmatuod nga dagko gyong isda ang utok sa krimen ug busa, mahimo ba, nga mopakpak ug matagbaw na lang ang katawhan nga tambasakan nga si Ocampo, bisan napamatud-ang way atraso ni pagdumot sa biktima, mao na lay ibala sa kanyon iyawat mahilom ang sibaw nga awhag sa hustisya?

-o0o-

Ang sunudsunod nga pagpamatay sa mga sakop sa media, nalambigit man sa ilang trabaho o wa, tipik lang sa mas dakong eskandalo: Ang wa mabadlong nga pagpamatay ug bangis nga pagpanamastamas di lang sa mga aktibista kon dili hasta na sa kasarangang mga molupyo. Busa ang pakigbisog batok sa pagpamatay sa mga komentarista ug mga peryodista angayng himuong kabahin sa mas dakong kawsa pagbaraw sa nisulbong nga kriminalidad sa kinatibuk-an sa katilingban.

Samtang way klarong ebidensiya nga maglambigit sa kadagkoan sa kagamhanan sa naghitak nga pagpamatay ug pagpanghasi, ang pamunoan gihapon ni Pres. Arroyo ang angayng tulisukon. Ang ilang kapakyas pagsulbad sa mga kaso ug pagsilot di lang sa mga mamumuno kon dili apil na sa mga utok sa krimen, gawas nga nakahudlat sa sistema sa hustisya mahimong makadasig pa sa ubang mga kriminal, apil nang kurakot nga mga politiko ug abusadong mga magpapatigayon, pagamit sab og puwersa paghipos sa ilang mga kaatbang—masakop man sila sa media, aktibista o utangan lang.

-o0o-

Ang mga pruyba sa kalambigitan sa labing dagkong opisyal sa kagamhanan sa laktod nga mga pagpamatay, samtang di kabarug sa hukmanan, makahasol kaayo nga di angayng palabyon lang kay posibleng gihimo silang mga irong buang nga gibuhian pagpasidaan sa mga kaatbang sa administrasyon:

• Si Davao City Mayor Rodrigo Duterte nga gituohang maoy nagbuhi sa mga vigilantes sa habagatang Mindanao gisuod pag-ayo sa Malakanyang ug gihimo pang presidential adviser sa seguridad;
• Si Retired Army Major General Jovito Palparan nga gipasanginlang berdugo nga maoy niluba sa mga aktibista paspas kaayong gipatongan og mga bituon ug gitanyagang himuong luyuluyong National Security Adviser bisan sa wa pa moretiro sa serbisyo; ug
• Si Cebu City Mayor Tomas Osmena nga way pupanaganang nagsubli-subli nga mas ganahan siya sa mga vigilantes kay sa mga abogado inay pilpilon gihatagan hinuon og dakong katungdanan sa Asean Summit. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for September 19, 2006

 

       LUOY UG GUTOM

 

Ang National Food Authority (NFA) way mga ebidensiya nga gihuptan pagmatuod sa gikatahong pagbaha sa smuggled rice dinhi sa Sugbo. Apan ang tigpamaba sa NFA nga si Ernesto Lariosa niangkon nga naghinobra ang suplay sa bugas humay nga nitidlom pag-ayo ang halin sa NFA nga ilang gipamaligya sa nagkalainlaing merkado aron unta pagtapak sa kakuwang sa suplay ug pagpugong sa patuyang nga pagsaka sa presyo sa commercial rice.

Matod ni Lariosa lisod ipatin-aw ang nag-awas-awas nga suplay sa bugas humay sa Sugbo kay wa man mosulbong ang produksiyon sa mga umahan sa Luzon ug Mindanao. Si Lariosa nipasabot sa DYAB Abante Bisaya nga usa sa posibleng katin-awan sa abundang suplay mao ang mga pasangil sa pagsiaw sa rice smuggling agi sa mga pantalan sa Sugbo sukad pa sa niaging tuig.

-o0o-

Ang mga magpapatigayon sa bugas maoy labing nahibawo sa kiat sa rice smugglers sa Sugbo. Pila ka semana sa di pa modunggo ang mga barko nga gikargahan sa pinayuhot nga bugas, duna nay mga ahente nga nanungko sa labing dagkong mga bodega ug tindahan pagtanyag sa labihan kabarato nilang imported nga bugas. Napugos sila pagdawat sa kahadlok nga langawon ang mas mahal nilang lokal nga bugas ug magpiyesta ang ilang mga kumpetinsiya kon mao ray makigkonsabo sa gamhanang pundok sa rice smugglers.

Tak-om ang ilang mga baba sa kahadlok nga maduhig sa kontrobersiya. Maong di mahitabong mokanta sila ngadto sa NFA ug bisan sa ilang kahugpongan, ang Grains Retailers Confederation (Grecon). Apan ang mga magpapatigayon mismo nabalaka nga kon di mabaraw ang smuggling, mahimo silang inutil pagpugong sa nag-ung-ong nga grabeng krisis sa bugas.

-o0o-

Tungod sa nagbaha nga smuggled rice, gibalibaran sa mga magpapatigayon sa Sugbo ang ilang mga suki sa Luzon ug Mindanao. Ug kay di man mahimo nga maghuwat ang ilang mga suki kanus-a mabasiyo ang mga bodega sa Sugbo, napugos sila pagtumod sa natanggong nilang sinakong bugas ngadto sa laing dapit ug sa pagpangita og bag-ong mga suki.

Ang smuggled rice sa Sugbo di molungtad hangtod sa hangtod. Kon di mokihol ang Bureau of Customs ug ubang ahensiya, maapsan sila sa pagpasaka sa presyo sa ubang kanasuran. Kon moabot nang adlawa, magkara-kara ang mga magpapatigayon pagpangita og bag-ong suppliers sa bugas kay nasimang na sa laing dapit ang naandan nilang mga tinubdan.

-o0o-

Arang-arang na lang ang mga magpapatigayon kay kon magkina-unsa duna pa may hiniposan nga makuot aron paglatas sa tinggutom. Ang mga mag-uuma nga maoy labing natangkugo sa rice smuggling kinahanglang manglayas gikan sa ilang umahan aron mabuhi.

Laing tigdawat sa santako mao ang mga konsumidor. Bisan sa abundang suplay, wa silang kapahimus sa baratong presyo sa bugas. Ug kon hingpit nang magusbat ang industriya sa bugas, silay malunosan sa gutom. [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com